Działania strategiczne

Instytut Literatury, jako narodowa instytucja kultury, realizuje swoją misję poprzez szereg działań strategicznych, podejmowanych na różnych polach z uwzględnieniem konkretnego celu i stosowanych metod, jakie każdorazowo określane są w osobnych dokumentach kierowanych do aprobaty MKiDN. Obok ogólnej koncepcji działania, opisującej założenia funkcjonowania instytutu, wydawania przez niego czasopisma literackiego „Nowy Napis”, prowadzenia portalu pod tą nazwą i tygodnika „Nowy Napis Co Tydzień”, realizowania misji wydawniczej własnej i poprzez porozumienia wydawnicze, organizowania spotkań autorskich i konferencji oraz warsztatów literackich, opracowano programy szczegółowe, odpowiadające na strategiczne wyzwania, które pojawiają się w obszarze kultury dla instytucji państwowych. Zestaw takich osobnych działań składa się całościowo na strategię Instytutu, która jest realizowana modułowo.

Do działań strategicznych Instytutu Literatury należą:

Kanon Polski – program realizowany w latach 2021 – 2027. Po konsultacjach ze środowiskiem historyków literatury i krytyków literackich, plan przewiduje kilka kierunków prac wydawniczych oraz innych działań popularyzatorskich (z użyciem mediów audiowizualnych), uwzględniających wydania dzieł, opracowań naukowych i edukacyjnych. W planach wydawniczych przewidziano następujące kierunki przypomnienia lub wzmocnienia obecności Kanonu Polskiego: 1) literatury powstałej na emigracji; 2) literatury bezdebitowej krajowej; 3) literatury nawiązującej do chrześcijańskich korzeni Europy; 4) literatury spychanej na margines z powodów politycznych w PRL oraz w RP; 5) literatury gorzej obecnej z powodów komercyjnych; 6) literatury poetów i prozaików zmarłych młodo, 7) literatury historycznej. Realizacja strategicznych celów w ramach „Kanonu Polskiego” obejmuje ponadto działania pozawydawnicze, do których należą 1) stałe kursy dla nauczycieli języka polskiego w oparciu o serie wydawnicze Instytutu; 2) promocję pisarzy zaliczanych do Kanonu w językach obcych, ze szczególnym uwzględnieniem krajów ościennych (Rosja, Ukraina, Rumunia i inne) w formie dzieł i opracowań; 3) promocję polskiej literatury w postaci portali językowych zawierających darmowe repozytoria polskiej literatury; 4) organizowanie seminariów i konferencji naukowych wzmacniających kierunki wymienionych wcześniej badań; 5) przeprowadzanie konkursów na prace zajmujące się tematyką uwzględnioną w Kanonie Polskim w celu pozyskania najwyższej jakości materiału; 6) prowadzenie działalności promocyjnej, 7) tworzenie filmów dokumentalnych na temat życia i twórczości poetów i prozaików współczesnych.

Tarcza dla Literatów / Wsparcie Literatury – program realizowany w latach 2020 – 2022, zastąpiony programem „Wsparcie Literatury” w 2023 roku. Literaci, zrzeszeni w stowarzyszeniach i związkach literackich jak SPP czy ZLP albo niezrzeszeni, w trudnej sytuacji wywołanej pandemią tracili i po zakończeniu pandemii nadal tracą zarobki z powodu zmniejszenia liczby wydawanych książek (zwłaszcza niedochodowych), a także ograniczenia liczby spotkań autorskich. Poeci należą do grupy najbardziej poszkodowanej, choć prozaicy, dramaturdzy, tłumacze i krytycy literaccy również zaliczają się do grup, które straciły istotne dochody.

Program przewiduje więc natychmiastową pomoc dla tego grona poprzez zwiększenie liczby zakupionych utworów literackich oraz dofinansowania wydań ich dzieł. Wydatkowanie pieniędzy i zakupy dzieł w ramach projektu przeprowadza się w porozumieniu z przedstawicielami organizacji literackich, leaderami środowisk niezrzeszonych formalnie oraz redaktorami czasopism młodoliterackich. Decyzje o publikacji utworów w ogromnej części należą albo do zarządów stowarzyszeń, albo podejmuje się je w inny transparentny sposób (konkursy z powoływaniem jury).

Działania związane z sytuacją Ukrainy – programy realizowane od 2022 roku. Na działania w tym obszarze składają się program „Portal Ukraiński” oraz program „Rezydencje Artystyczne i Translatorskie”. Program „Portal Ukraiński” jest odpowiedzią na pilne zapotrzebowanie ze strony zarówno polskich, jak i ukraińskich twórców związane z aktualną sytuacją geopolityczną. Uruchomienie i prowadzenie Portalu pozwala z jednej strony upowszechniać polską i ukraińską literaturę wśród licznie napływającej zwłaszcza od lutego 2023 r. ludności ukraińskiej, a także wspomaga młodzież ukraińską, która podejmie edukację w polskich szkołach. Z drugiej strony umożliwia wykorzystanie potencjału twórczego literatów ukraińskich, którzy w związku z wojną przebywają w Polsce lub pozostając w Ukrainie chcą aktywnie włączyć się z życie literackie w Polsce ze względu na utrudnione warunki prowadzenia działalności na miejscu.

Celem programu „Rezydencje Artystyczne i Translatorskie” jest stworzenie warunków do działalności twórczej, artystycznej literatów, którzy wskutek działań wojennych toczących się na terytorium Ukrainy nie mogą aktywnie uczestniczyć w życiu literackim. W ramach programu wyłania się projekty literackie i translatorskie, obejmuje opieką autorów wyłonionych projektów i zapewnia środki na ich realizację oraz zakwaterowanie. Podejmuje się także działania integracyjne oraz zapewnia asystę psychologiczną i pomoc urzędową w wymagających tego przypadkach.

Działania w obrębie krajów Trójmorza – programy realizowane od 2023 roku. Program ma na celu integrację środowisk naukowych w zakresie historii i literatury krajów Trójmorza, wkład w opracowanie i rozpowszechnienie naukowego spojrzenia na region w gronie międzynarodowych odbiorców posługujących się językiem angielskim. Na działania w tym obszarze składają się program „Polska kultura w krajach Trójmorza i krajach anglosaskich” oraz program „Biblioteka Trimarium”. W ramach pierwszego z programów wydawany jest międzynarodowy kwartalnik naukowy w języku angielskim „Trimarium. The History and Literature of Central and Eastern European Countries”. Jego redakcję stanowią przedstawiciele środowisk akademickich krajów Trójmorza, przyjmowane teksty recenzowane są w poszczególnych krajach, tłumaczone na język angielski i wydawane drukiem, a także dwujęzycznie online w systemie OJS. Organizowane są także warsztaty „Trimarium” i wyjazdy studyjne. Kwartalnik objęty jest szeroką dystrybucją międzynarodową do instytucji naukowych i kulturalnych zajmujących się Europą Środkową. Opracowano także portal anglojęzyczny, systematycznie uzupełniany materiałami anglojęzycznymi, w tym fragmentami dzieł literackich. W ramach „Biblioteki Trimarium” podejmuje się działania wydawnicze o wielokierunkowym charakterze – zakupu licencji, tłumaczeń i wydań w serii z przeznaczeniem na konkretny rynek.