Nakładem Instytutu Literatury i Wydawnictwa Naukowego ATH ukazał się kolejny tom ze znanej serii Biblioteka Pana Cogito – tym razem poświęcony życiu i twórczości Zygmunta Haupta.

O potrzebie opisywania historii literatury z uwzględnieniem perspektywy wygnańczej dyskutuje się i pisze w światowym literaturoznawstwie już od dawna. Sytuacja ta w pewnym stopniu łączy się z określonymi trendami społecznymi, politycznymi oraz kulturowymi. To zatem odpowiedź na zapotrzebowania i motywacje płynące spoza świata literatury, chociaż na różne sposoby nadal pozostające z nim w związku. Jednocześnie popularność tej tematyki bierze się z obserwacji zmian zachodzących w łonie samej literatury oraz z wieloletnich zaniedbań wynikających z pomijania lub lekceważenia określonej problematyki przez kolejne pokolenia badaczy, dla których kwestie wygnańcze były albo domeną płaszczyzny egzystencjalnej (a zatem w tradycyjnych ujęciach przynajmniej częściowo odseparowanej od dziedziny „literackości”), albo kwestią konstrukcji retorycznych lub artystycznych konwencji – a zatem zagadnieniem stricte literackim, wiążącym się zazwyczaj z jednoczesną trywializacją istotnych odniesień do sfery biograficznej. Ożywienie tematyki wygnańczej w badaniach literackich związane jest z jej istotnym przewartościowaniem oraz idącymi za tym zmianami w samym podejściu analityczno-badawczym.

Jednym z najważniejszych polskich pisarzy, dla których powyższe kwestie mają fundamentalne znaczenie, a którzy pod tym kątem nie zostali dotąd wyczerpująco opisani, bez wątpienia jest Zygmunt Haupt. Problematyka ta pojawia się w szkicach i esejach jego autorstwa, ale stanowi również zasadniczy punkt odniesienia dla wielu opowiadań. Nic dziwnego, wszak wygnańcze doświadczenie, obok wojennego, było tym impulsem, który w istotny sposób ukształtował to pisarstwo, w różnym stopniu wpływając na jego formę i tematykę. Dostrzeżenie tego faktu pozwala lepiej zrozumieć niektóre aspekty Hauptowskiej poetyki, ale także daje nową motywację do rozważań poświęconych wpisanej w tę twórczość indywidualnej koncepcji podmiotowości oscylującej między dwoma biegunami: z jednej strony bycia wygnańcem, z drugiej – bycia outsiderem (z wyboru). Rozważania zawarte w książce są próbą rekonstrukcji wyjątkowej osobowości twórczej wpisanej w teksty Haupta oraz kształtującego ją szczególnego doświadczenia wygnania, które stało się udziałem pisarza, człowieka z krwi i kości. W tym celu uwzględnione zostało całe spektrum pisarskiej spuścizny autora Pierścienia z papieru (proza artystyczna, listy oraz teksty dyskursywne).

Szczegółowe badania archiwalne pozwoliły prześledzić kolejne etapy formowania się jego literackiego idiomu. W rozważaniach tych centralne miejsce zajmują analizy splotu okoliczności zewnętrznych oraz sposobów ich literackiej transpozycji w ramach dyskursu wyznaczonego przez parę wzajemnie przenikających się i oddziaływających na siebie doświadczeń: bycia wygnańcem i bycia outsiderem. Twórczość Haupta zakorzeniona jest bowiem w pozaliterackiej realności, świat przedstawiony wielu jego tekstów ma swoje źródła w doświadczeniu biograficznym. Następujące po sobie analizy zmierzają do pokazania niektórych mechanizmów owej literackiej transpozycji działających już na etapie wypracowywania późniejszej dojrzałej formy artystycznej.

Do pobrania

Spis treści po polsku
Spis treści po angielsku
Streszczenie w języku angielskim