Pod koniec roku 2020 i na początku roku 2021 w serii naukowej Biblioteka Pana Cogito ukazały się trzy nowe pozycje.
„Omawiane w tej książce teksty dokumentarne, reportażowe i literackie prowadzą ze sobą jawny bądź ukryty dialog, odsyłają do całości, która, pomimo olbrzymiej wielojęzycznej biblioteki tekstów, kryje wiele tajemnic. Wiedza historyczna przyswojona za pośrednictwem wstrząsu poprzez zdumienie wyzbywa się białych plam. Prawdomówność relacji wzmagają przeżycia biograficzne, w których zwykle emocjonalność wyznań wiąże się z intelektualnym dystansem.
Fragmenty, zapiski, studia, epigrafy uzupełniają się nawzajem, dążąc do oglądu syntetycznego, wielkie dzieła operujące materiałem niezliczonych przypadków ludzkich w sposób złudny wyczerpują temat, ale definitywny tekst o złowrogim «archipelagu GUŁag», rozstrzygający i wyjaśniający, nie jest możliwy. Jedno jest pewne: literatury wielu krajów poświęcone istocie i konsekwencjom totalitaryzmów wieku XX, w tym tragicznym doświadczeniom łagrów i zesłań, łączy obowiązek dawania świadectwa – przeciwko zapomnieniu i obojętności. To przede wszystkim”. – Wojciech Ligęza
Spis treści
OD REDAKCJI / 13
WYKAZ STOSOWANYCH SKRÓTÓW / 17
WOJCIECH LIGĘZA
Świadectwa polskich pisarzy. Literatura łagrowa / 19
MARCIN ZWOLSKI
Łagry, zesłanie, śmierć… Polacy w sowieckim „innym świecie” / 93
INNY ŚWIAT
SWIETŁANA PANICZ
Narrator jako świadek. Praca pamięci w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-
-Grudzińskiego / 111
ALEKSANDRA DĘBSKA-KOSSAKOWSKA
Gustaw Herling-Grudziński i doświadczenie łagrowe. Wobec pism Hannah
Arendt / 129
ZBIGNIEW KAŹMIERCZYK
„Ręka w ogniu”. Gnostyckie wątki w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-
-Grudzińskiego / 143
ŁAGIER NARODÓW
JELENA CZYŻOWA
„Osudariewa doroga” Michaiła Priszwina. Próba stworzenia mitopoetyckiego
obrazu gułagu / 163
ANATOL ROITMAN
„Świadomy swej chwilowej mocy”. Warłam Szałamow i poezja łagrowa ..167
JEWGIENIJ WASYLIEW
Stworzone w niewoli. Rosyjska i ukraińska literatura łagrowa w recepcji
i interpretacji Ihora Kaczurowskiego / 179
OŁEKSANDRA WASILJEWA
„Sad Hetsymanśkyj” Iwana Bahrianego. Przykład ukraińskiej prozy
łagrowej / 193
TETIANA MYCHAJŁOWA
„Jestem zachwycony polskimi zwycięzcami ducha i żałuję, że nie jestem
Polakiem”. Kwestia tożsamości narodowej w prozie obozowej Wasyla
Stusa / 205
KAMIL PECELA
Łagier nie ma w sobie nic z człowieka. O litewskim świadectwie
zesłania / 223
GANCZO SAWOW
Twórcy za kratami. Tragiczne losy przedstawicieli bułgarskich środowisk
twórczych w latach 1960–1989 / 235
WŁADIMIR DONEW
„Mimo koszmaru przeszłości, bądźmy!” Tematyka obozowa we współczesnej
beletrystyce bułgarskiej / 247
MARGARETA GRIGOROWA
Ryzyko bycia bałkanistą. O zasługach kulturowych i przeżytych represjach
w biografii Gancza Sawowa / 261
HERLING-GRUDZIŃSKI I KONTYNUACJE
MICHAŁ JANUSZKIEWICZ
Bez-nadzieja samotności czy samotność jako możliwość nadziei? „Skrzydła
ołtarza” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w perspektywie egzystencjalizmu
chrześcijańskiego / 287
MAGDALENA ŚNIEDZIEWSKA
Poeci „małych ojczyzn”. Elsa Morante i Gustaw Herling-Grudziński .299
WOJCIECH KUDYBA
Świat zniewolony. Obrazy więzienne w poezji Jana Polkowskiego …….317
ANNA SPIECHOWICZ
„I tak brakuje czarnych mi sucharów”. Dramatyczny los jednostki w niewoli
sowieckiej w twórczości Jacka Kaczmarskiego / 329
Zapasy ze światem Zbigniewa Herberta. Esej o życiu pisarzy w czasach pierwszych sekretarzy – Józef Maria Ruszar
Fakty z tużpowojennej biografii Zbigniewa Herberta, najpierw studia w krakowskiej Wyższej Szkole Handlowej, a potem kilkumiesięczna praca w gdyńskim oddziale Narodowego Banku Polskiego, zainspirowały Józefa Marię Ruszara do postawienia zasadnego, a przy okazji oryginalnego pytania o znaczenie ekonomii w twórczości i życiu autora Pana Cogito.
Niniejsza publikacja podejmuje szereg zagadnień związanych z ekonomicznym i praktycznym aspektem biografii Herberta. Źródłem informacji stały się przede wszystkim korespondencja, wypowiedzi wyjęte z wywiadów oraz wiedza na temat realiów życia w PRL. Ruszar zarówno omawia postawę poety wobec dwóch systemów gospodarczych – socjalizmu i kapitalizmu – w obrębie których i pomiędzy którymi dokonywały się jego życiowe wybory, „zapasy ze światem”, jak i przedstawia finansowe konsekwencje jego działalności literackiej.
Książka ma jeden podstawowy walor – urealnia i zarazem rewiduje legendę o Herbercie jako „chudym literacie”. Obraz młodego, niedożywionego pisarza, „cierpiącego nędzę” i zmuszonego do pracy poniżej swoich kwalifikacji, utrwalił w świadomości czytelników Leopold Tyrmand w Dzienniku 1954. Ruszar dowodzi, że sytuacji finansowa poety, w latach 40. i 50. nieustabilizowana, zmieniła się wyraźnie na korzyść, gdy po wyjeździe na zachód Europy został odkryty przez tłumaczy, wydawców i czytelników – przede wszystkim niemieckich, w dalszej kolejności angielskich, holenderskich i francuskich, a potem amerykańskich. Wzrost popularności pomnażał zasób zagranicznych walut. Nigdy co prawda nie stał się literackim krezusem, ale dochody z tłumaczeń, kolejnych emisji słuchowisk, publicznych wystąpień w ramach promocyjnych tournées, licznych stypendiów i nagród pozwalały mu żyć tak, jak chciał – nomadycznie, w ciągłych podróżach, bez ograniczeń narzucanych przez stałą pracę zarobkową, jako freelancer (określenie badacza).
(z recenzji wydawniczej dr. hab. Tomasza Tomasika
(Nie)zupełnie prywatnie. Studia i szkice o literaturze współczesnej – Adrian Gleń
Całemu zbiorowi nadana została przejrzysta i logiczna struktura, która sprzyja uważnej lekturze przyszłego odbiorcy i jednocześnie pozwala uniknąć możliwego w takich zbiorach wrażenia braku spójności lub ewentualnej przypadkowości skomponowanej ad hoc książki. Zdecydowanie mamy do czynienia z przemyślaną koncepcją, za którą stoi także określona wizja tego, czym jest krytyka literacka i jakie są jej fundamentalne powinności.
Tak, autor książki ma świadomość swojego fachu, a jednocześnie zdecydowanym gestem odrzuca pokusę powierzchownego utylitaryzmu i unika ściśle pragmatycznego podejścia, stawiając sobie za cel – co szczególnie cenne – poszukiwanie istoty opisywanych przez siebie zjawisk. Warto jednocześnie podkreślić, że nie jest w swoich tekstach krytykiem dogmatycznym. Charakteryzuje go postawa, której istotą jest raczej stawianie pytań i inspirowanie dalszej lektury niż udzielanie gotowych, podręcznikowych w swej naturze odpowiedzi. Nie oznacza to jednak, że autor unika jednocześnie formułowania wyrazistych opinii i ocen. Przeciwnie, zgodnie z najlepszą tradycją krytycznoliteracką horyzont aksjologiczny czyni on istotnym punktem odniesienia dla swojego myślenia o literaturze.
Kolejne części książki składają się z serii szkiców poświęconych Andrzejowi Zawadzie, Łukaszowi Musiałowi, Marcinowi Pliszce, pisarstwu Juliana Kornhausera, Wojciecha Kassa, Stanisława Barańczaka, Feliksa Netza, Heleny Raszki, Bogusława Kierca, Ewy Lipskiej i Adama Zagajewskiego.
(z recenzji wydawniczej dr. hab. Pawła Panasa)
Spis treści
O historię czytelniczych świadectw (notatki). Zamiast wprowadzenia / 9
Cztery glosy o czytaniu / 25
Sto na sto. Wiele pytań i kilka postulatów [w związku z ankietą „Toposu” pod
tytułem „Sto tomów na stulecie 1918–2018”] / 27
Pokruszone i scalone. Uwagi o krytyce poezji Andrzeja Zawady / 37
O radości czytania i pożytkach z marzycielstwa. Lektura „Zaufania i utopii”
Łukasza Musiała / 57
Doświadczenie rzetelności. Uwagi o „Przestrzeniach…” Marcina Pliszki / 63
Dwa studia o Kornhauserze / 69
Między autobiografią a przypowieścią. O paru tajemnicach „Domu, snu i gier
dziecięcych” Juliana Kornhausera / 71
O wierszach (nie tylko) dla dzieci Juliana Kornhausera / 95
Dwa razy o Wojciechu Kassie / 111
Mapa wierszy Wojciecha Kassa / 113
Zaufać rzece. Wprowadzenie do lektury poematów Wojciecha Kassa / 121
Od Barańczaka do Zagajewskiego. Studia i szkice / 129
„Dzikie mięso”. Lektura „Przerostów” Stanisława Barańczaka / 131
O wierszu „Nie obchodzi mnie” Feliksa Netza. Lektura filologiczno-hermeneutyczna / 145
„Jasność istnienia”. O „Metafizyce” Heleny Raszki / 173
Ciała jaskrawość. „Jatentamten” Bogusława Kierca (notatki) / 185
„Z ciekawości co jeszcze się stanie…”. Laudacja na cześć poezji Ewy Lipskiej / 191
Widok zewsząd. Słowo o tomie eseistycznym Adama Zagajewskiego „Poezja
dla początkujących” / 197
Zamiast epilogu. Jacka Solińskiego „Drążenie nieba” (fuga i wariacja) / 201
