Prezentujemy czytelnikom pierwszy w tym roku numer „Nowego Napisu”. Tematem przewodnim 13. numeru naszego kwartalnika jest proza Wiesława Myśliwskiego. Okazję do dokładniejszego omówienia jego dzieł stanowi nie tylko ich nieprzemijająca wartość, lecz także tegoroczny jubileusz dziewięćdziesiątych urodzin pisarza.

Kwartalnik Kulturalny „Nowy Napis” nr 13

Tematem przewodnim 13. numeru „Nowego Napisu” jest proza Wiesława Myśliwskiego. Okazję do dokładniejszego omówienia jego dzieł stanowi nie tylko ich nieprzemijająca wartość, lecz także tegoroczny jubileusz dziewięćdziesiątych urodzin pisarza. W szkicu otwierającym Andrzej Kotliński bada Kamień na kamieniu jako Księgę. Jej bohater – Szymek Pietruszka – w swej najważniejszej roli: Szymon Piotr, apostoł, kamienna opoka – to summa baśniowych, mitologicznych i biblijnych postaci, a jego świat to zbiór ruchomych wątków. Jędrzej Soliński postuluje z kolei odejście od stereotypowego przypisywania dzieł Myśliwskiego do „nurtu chłopskiego” na rzecz powiązania ich z refleksją nad wiejską kulturą mówioną. Janusz Waligóra poszukuje natomiast przejawów zachowań obsesyjnych u protagonistów tej prozy, które wciągają nas w groteskowy wir fabularny, przy okazji organizując kompozycję. Roman Bobryk śledzi zaś kreację bohatera-narratora jako postaci przemiany, zawieszonej pomiędzy starym a nowym światem. Dział tytułowy kończy szkic Dariusza Kuleszy. Autor, analizując przejawy spełnionej epopeiczności Kamienia na kamieniu, wskazuje powody, dla których Wiesław Myśliwski to najwybitniejszy polski prozaik przełomu XX i XXI wieku.

Dział Liryka otwierają premierowe wiersze Pauliny Subocz-Białek z zapowiadanego na 2022 rok tomu Ostatni lot Filomeli. Walory tej wysoce intelektualnej poezji omawia Ireneusz Staroń. Odkrywa w niej nie tylko archetypy i symbole, lecz także ślady dogłębnej lektury pism św. Jana od Krzyża i Sørena Kierkegaarda oraz… Andersenowskich baśni. W kolejnym szkicu Roman Honet dzieli się doświadczeniem długoletniej znajomości, którą zawarł z wierszami Magdaleny Bielskiej, badając za ich pomocą granice poznania oraz możliwość ustawiania się wobec daremności i pustki. III edycja konkursu Nowy Dokument Tekstowy w kategorii liryka przyniosła dwóch laureatów: Tomasza Wojtacha i Wojciecha Kopcia. Wiersze nagrodzonych omawiają Rafał Gawin oraz Monika Brągiel. Nie tylko o komiwojażerze w starym stylu opowiada w lirykach Bogdan Nowicki. A meandry milczenia i nieobecności śledzi w nich Adam Leszkiewicz.

Pamięć i nieobecność Piotra Owsianego to nasza propozycja w dziale Epika, opowiadanie o wielkich tematach: młodej starości i starej młodości, o bólach oraz dotykalnych prawdach mijających światów.

Dział Dramat otwiera scenariusz słuchowiska W nocy pod Radzyminem Jacka Inglota. Spotykają się w nim głosy odradzającej się Polski, uwięzione w tymczasowym areszcie Czeka, nieopodal frontu Bitwy Warszawskiej. Z kolei w Rok Romantyzmu Polskiego wprowadzi nas szkic Dariusza Kosińskiego o Dziadach. Autor pokazuje, w jaki sposób najnowsze (i nie tylko) inscenizacje arcydramatu pomagają w ponownym uosobliwieniu dzieła Mickiewicza.

W dziale Szkice Paulina Subocz-Białek pisze o poemacie Sekwoje Ewy Ledóchowicz. Tomik to szczególny, momentami przecież wysoce modernistyczny, eliotowski. Z niby-jazzową, synkopową swadą rozgrywany na wielu rytmach. Mirosław Dzień analizuje z kolei Zapiski z nocnych dyżurów Jacka Baczaka. Ich bohater postawiony w obliczu śmierci, staje się jej sokratejskim „akuszerem”, wchodzi w głębię empatii wobec starszych i chorych.

W dziale Sztuka Krzysztof D. Szatrawski recenzuje oratorium Krzysztofa Knittla do Głosów Jana Polkowskiego. Prapremiera utworu odbyła się na 64. Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. Prezentujemy także omówienia dzieł graficznych, których reprodukcje zamieściliśmy w obecnym numerze. O cyklu Chopinowi pędzla Jerzego Dudy-Gracza pisze Andrzej Giza. Z kolei Paweł Chmielewski daje nam poznać Cypriana Kamila Norwida jako jednego z prekursorów polskiego komiksu, o czym możemy się przekonać, śledząc historię Łapigroszy.

Razem z kwartalnikiem dostępne są nowe pozycje z Biblioteki Krytyki Literackiej:

 

Marcel Woźniak – W klinczu ze światem. O twórczości Leopolda Tyrmanda

Przed państwem Leopold Tyrmand – autor bestsellerowej powieści Zły, kultowego Dziennika 1954, kontrowersyjnego Życia towarzyskie­go i uczuciowego i barwnego Filipa. […]

Niniejsze opracowanie pozwala poznać prawdziwego Leopolda Tyrmanda: genialnego obserwatora rzeczywistości, zręcznego reportera i zdol­nego powieściopisarza, a przy tym wszystkim – człowieka głęboko zanurzonego w kulturze i jej wielu strumieniach, zawsze idącego pod prąd. Człowieka szukającego istoty w życiowym detalu. […]

Opowieść o Tyrmandzie i jego literaturze podejmuje wiele tematów kluczowych dla minionego stulecia, mówi więc między innymi o: odrodzeniu Polski po zaborach, dwudziesto­leciu międzywojennym, drugiej wojnie światowej, Zagładzie Żydów, konspiracji wojennej, masowych migracjach, komunizmie, polskiej sztuce, zimnej wojnie, kulturze popularnej, modzie, muzyce i sporcie, kontrkulturze, walce o wolność w czasach PRL. W tej historii poja­wią się Józef Stalin i Ronald Reagan; Tadeusz Konwicki i Jarosław Iwaszkiewicz. Opowieść rozgrywać się będzie w Warszawie i Nowym Jorku, na obozowych pryczach i w willi Rockefellerów.

Tyrmand to wielowymiarowy, niezwykle barwny twórca, którego historia i dzieła wciąż nie zostały w pełni zgłębione.

Fragment Od autora

 

Spis treści

Wykaz stosowanych skrótów utworów
Leopolda Tyrmanda / 5

Nota edytorska / 7

Od autora / 9

Rozdział I
Życie między słowami
Biografia Leopolda Tyrmanda / 11

Rozdział II
Zapasy ze światem
O twórczości Leopolda Tyrmanda / 27
1. Dziennik 1954 / 27
2. Zły / 29
3. U brzegów jazzu / 33
4. Filip / 36
5. Siedem dalekich rejsów / 38
6. Życie towarzyskie i uczuciowe / 40
7. Zapiski dyletanta / 44
8. Cywilizacja komunizmu/ 47

Rozdział III
Bohaterowie z kamykami w butach
Interpretacje wybranych utworów / 51
1. Dziennik 1954. Zapiski człowieka z papieru / 51
2. Zły. Ballada o Warszawie, której już nie ma / 59
3. Filip. Dorastanie w cieniu wojny / 69
4. Siedem dalekich rejsów. Dokąd prowadzą mapy skarbów / 74

Bibliografia przedmiotowa (wybór) / 81

Nota o autorze / 83

Antologia / 85
Dziennik 1954 / 87
Zły / 103
Filip / 127
Siedem dalekich rejsów / 147

Od wydawcy / 163

Streszczenie / 165

Summary / 167

 

Tomasz Burek – Niezależność i powinność. Szkice krytycznoliterackie

Powinienem nazwać Tomasza Burka księciem niezłomnym krytyki, gdyż był jednym z nielicznych czołowych pisarzy polskich zdecydowanie broniących religijnych fundamentów naszej kultury, uczciwości myślowej i tej zwyczajnie ludzkiej; pozostał wierny najlepszym tradycjom narodowym oraz sprawdzonym wartościom uniwersalnym.

Krzysztof Dybciak

Tomasz Burek zawsze przenosił wzrok nad pyłem nieistotności ku temu, co istotne.

Adrian Gleń

Tomasz Burek należy do nadzwyczaj rzadkiego dziś „gatunku” krytyków, którzy dopracowali się własnego poglądu na literaturę oraz wyrazistych i stanowczo formułowanych kryteriów jej oceny. To właśnie czyni lekturę jego esejów […] czynnością nie tylko nader pożyteczną (bo wydatnie pomnażającą naszą dotychczasową wiedzę), ale i silnie inspirującą do dalszych przemyśleń i sporów czy rozwinięć.

Ryszard Nycz

Tomasz Burek jest jednym z najbardziej osobnych polskich krytyków literackich. I jednym z najważniejszych. Dla mnie najważniejszym. Takim, na którego książki czeka się z niecierpliwością i którego opinii wysłuchuje się z największą uwagą i skupieniem.

Maciej Urbanowski

Spis treści

Wykaz stosowanych skrótów publikacji Tomasza Burka / 5

Niezależność i powinność
O twórczości krytycznoliterackiej Tomasza Burka
(Krzysztof Krasuski) / 7

Rozdział I
Genealogia i biografia / 11

Rozdział II
Okolice olśniewającego debiutu / 17

Rozdział III
Mit powieści / 31

Rozdział IV
Brzozowski i inni / 39
1. Stanisław Brzozowski / 39
2. Karol Irzykowski / 44
3. Andrzej Kijowski / 49
4. Kazimierz Wyka / 53

Rozdział V
Powinności krytyczne / 59
1. Formuła krytyki / 63
2. Model literatury / 65

Rozdział VI
Literackie sympatie Tomasza Burka
O Niewybaczalnych sentymentach / 69

Rozdział VII
Koncepcja wspólnoty według Tomasza Burka / 77
1. Model(e) krytyki / 81
2. „Krytyka literatury a sprawa polska” / 83
3. Skompromitowana historicité / 86
4. Odzyskiwanie wspólnoty / 89

Rozdział VIII
Tomasz Burek, czyli niezależność krytyki
O Dzienniku kwarantanny / 99

Bibliografia (wybór) / 111

Nota bibliograficzna / 115

Nota o autorze / 117

Antologia / 119
Esej o literaturze XIX wieku / 121
Historia sztuki polskiej: kłopoty z modernizmem / 127
Jak możliwa jest powieść / 132
Świat niewymierny Teodora Parnickiego / 136
Powieść, niepowieść / 142
Powieść utajona/ 145
Arcydzieło niedokończone / 151
Skąd się wziął Ulisses / 161
Faulkner na tle Faulknera / 168
Kłębowisko realności / 177
Dżuma pod mikroskopem / 183
Bolesław Miciński: zwycięstwo nad rozpaczą / 187
Dramat wielkiej krytyki / 194
Rozmyte tradycje / 198
Jaka historia literatury jest nam dzisiaj potrzebna? / 204
Umysł nienasycony / 210
Żeromski – rozdarta świadomość / 217
Wierzyński – objawienie życia i sekret ojczyzny / 222
Miłosz – historyczne wtajemniczenie / 225
Cały ten okropny świat / 233
Herbert – linia wierności / 239
Nieczyste formy Różewicza / 246
Literatura, niepoważne zajęcie / 252
Co jest jeszcze do odkrycia w Iwaszkiewiczu/ 257
Ostatni krzyk tamtej młodości / 263
Zamknięty świat i swobodne przejścia / 269
Grzech straconej młodości/ 274
Coście z tym marzeniem zrobili? / 278
Wroniec albo o potwornej wronie, która bohaterów
przeraziła wielce / 280
Opowieść, która… Cantus Jana Polkowskiego / 283
To, co nas przemienia / 287
Przenieść ogień, słowo, tajemnicę / 290
Pragnienie ładu / 292
Epoka kiczu / 294
Duch odkurzacza / 296
Macie swoją Trędowatą / 298

„Linia wierności”
O krytyce literackiej Tomasza Burka
(Łukasz Kucharczyk) / 301

Nota edytorska / 323

Od wydawcy / 327

Streszczenie / 329

Summary / 331